GÖÇLER DE ÖLDÜRMÜŞ

Tabii doğudaki masum insanların ölümleri sadece Ermenilerin direkt katliamı sonucu gerçekleşmedi. 
Ermeniler yüzünden dolaylı yollardan da olsa binlerce Müslüman hayatını kaybetti. 11 Mayıs 1919 tarihli Tasvir-i Efkar gazetesinde çıkan bir yazıya göre bu dönemde 1 milyon 604 bin Müslüman evini terk edip Anadolu’nun içlerine göçmeye başladı. Ermeni zulmünden kaçan bu insanların 701 bin 166’sı yollarda açlıktan, hastalıktan ve Ermeni çetelerinin ani baskınlarında hayatlarını kaybetti. Başka bir deyişle göç eden insanların yüzde 43,7’si hedefledikleri yerlere ulaşamadılar. Göç sonucunda ölenler ve hatta kalanların hangi şehirlere ulaştıkları hakkında da net bilgiler bulunuyor arşivlerde. Örneğin sadece Erzurum vilayetinden 448 bin 607 kişi göç ederken, sadece 173 bin 304 kişi asayişin sağlanmasından sonra geri dönebilmiş. Sivas vilayetine 116 bin, Ankara vilayetine 108 bin, Musul vilayetine de 150 bin kişinin iltica ettiği ayrı bir veri olarak kayıtlara geçmiş.

Bu konuda yaptığı araştırma ile bir ilke imza atan Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Tuncay Öğün, Müslüman mültecilerin yaşadıklarının sözde soykırım tartışmalarının gölgesinde kaldığını söylüyor. Oysa Müslümanlar da büyük bir trajedi yaşamışlar bu dönemde. “Göç eden binlerce insan yollarda Ermeni baskınları veya hastalık gibi nedenlerden ölmüş. Bu rakam da küçümsenecek türden değil. Bölge halkının yüzde 70’i iltica etmiş ve iltica edenlerin yüzde 40’ı hayatını kaybetmiş.” diye konuşuyor Öğün. Bu konu sadece arşiv belgelerinde de kaydedilmekle kalmamış. Mustafa Kemal Atatürk’ün cephe notlarında dahi bu konuya değiniliyor. Atatürk; “Hayvan leşleri gibi insanlara ait cesetler gördük.” diye not etmiş, göç sırasında hayatlarını kaybeden ve yol boylarında terk edilen Müslüman cesetlerini görünce.